NOVOGODIŠNJI SPECIJAL, deo VIII

8. NAUKA

1. U Americi je krajem 19. veka došlo do suparništva dva revolucionarna paleontologa - Edvarda Kopa i Čarlsa Marša - koje je po otrovnosti bilo jedno od najspektakularnijih u istoriji nauke. Gotovo svakog dinosaurusa koga prosečan čovek može da navede - stegosaurus, brontosaurus, triceraptos, itd. - otkrio je jedan od njih dvojice. Taj lični konflikt grandioznih razmera dva velika naučnika ostao je upamćen pod kojim imenom?

2. Evolutivna prednost u načelu štetne mutacije u genu za globin, proteinskoj komponenti krvnog pigmenta hemoglobina, sastoji se u tome što crvena krvna zrnca obolelih nisu pogodna za opstanak parazita. Zbog toga je zastupljenost ove mutacije u zapadnoj i centralnoj Africi, gde je malarija pandemična, značajno veća nego u drugim oblastima. Kako se naziva hemolitičko oboljenje uzrokovano ovom mutacijom?

3. U svom klasičnom psihološkom eksperimentu 'Praznoverje kod golubova' stavio je golubove u jednu kutiju i aktivirao automatski mehanizam za isporuku hrane u redovnim intervalima, bez obzira šta su životinje inače činile. Nakon izvesnog vremena, ptice su razvile raznolike idiosinkratičke rituale, kao što su klimanje glavama gore-dole i kružno kretanje, jer su stvorile privid da je to što čine dovodilo do oslobađanje hrane. U toku Drugog svetskog rata u okviru 'Projekta Golub', iste ptice pokušao je da istrenira za potrebe navođenja raketnih projektila. Kako se zvao najpoznatiji golubar među psiholozima i najpozantiji psiholog među golubarima?

4. Postao je dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 30 godina pošto je dao standardnu interpretaciju gustine verovatnoće za funkciju Šredingerove jednačine. U pismu upućenom njemu 1926. godine Albert Ajnštajn dao je svoje poznato zapažanje o kvantnoj mehanici, koje se često parafrazira kao: 'Bog se ne kocka sa svemirom'. Nemačko fizičko društvo i britanski Institut za fiziku svake godine u njegovu čast dodeljuju nagradu za izvanredna postignuća u fizici. O kom znamenitom naučniku je reč?

5. Tvrdio je da je sebi postavio tri cilja u životu: da bude najveći ekonomista na svetu, da bude najbolji konjanik u celoj Austriji i najveći ljubavnik u celom Beču. Kasnije je izjavljivao da je postigao dva cilja, ali nikada ne otkrivši koja dva. U ekonomiji je popularizovao marksistički termin 'kreativnog razaranja'. Kako se zvao ovaj austrijsko-američki ekonomista, po kome nosi naziv kolumna časopisa 'Economist' posvećena biznisu i menadžmentu?

6. Najenergetskiji oblik elektromagnetnog zračenja nastaje raspadom visokoenergetskih stanja u atomskim jezgrima, kao i prilikom interakcije čestice i njene odgovarajuće antičestice. Ono je odgovorno za nastanak alter ega Brusa Banera, odnosno strip-junaka Hulka. Kako se zove ovaj vid zračenja?

7. Godišnja migracija ovih životinja u Nacionalnom parku Serengeti u Tanzaniji i Nacionalnom rezervatu Masai Mara u Keniji predstavlja jedan od najspektakularnijih događaja u svetu divljine na planeti. U prirodnom spektaklu, koji se ponekad naziva 'najvećom predstavom na zemlji', oko milion i po grla ove vrste prođe kroz ekosisteme Serengetija i Masai Mare. Na putu im se pridružuje oko 400 000 zebri i 200 000 gazela, čime ukupan broj migratornih životinja prelazi dva miliona.  Koje životinje su glavni akteri ovog prirodnog fenomena?

8. Kada je Nemačka izvršila invaziju na Dansku u Drugom svetskom ratu, mađarski hemičar Đerđ de Heveši na Institutu 'Nils Bor' u Kopenhagenu iskoristio je ovu smešu da bi sprečio naciste da zaplene Nobelove medalje nemačkih fizičara Maksa fon Lauea i Džejmsa Franka, tako što ih je rastvorio. Uz pomoć Nobelove fondacije, posle rata uspeo je da izvrši reverzibilni postupak i izlivene su nove medalje od originalnog zlata. Pod kojim imenom je poznata smeša kojom je De Heveši doskočio nacistima?

9. Istaknut na poštanskim markama islamskih naroda, ovaj srednjovekovni polimat i poliglota poreklom je iz današnjeg Uzbekistana, gde je studirao teologiju, gramatiku, fiziku, astronomiju, medicinu i druge nauke. 1017. godine putuje u Indiju i postaje najznačajniji tumač indijske nauke i kulture u islamskom svetu, zbog čega se danas tituliše utemeljivačem indologije i jednim od osnivača antropologije. Kako se zvao?

10. Smatra se jednim od najcitiranijih i najuticajnih udžbenika u istoriji nauke. Kao jedan od najranije tiskanih matematičkih radova od pronalaska Gutenbergove prese, prvi put je pušten u štampu u Veneciji 1482. godine. Po broju objavljenih izdanja, čiji se zbir procenjuje na preko hiljadu, nalazi se odmah iza Biblije. Dok sadržaj dela u 20. veku nije univerzalno uvršten u školske programe sveta, smatralo se da je to knjiga koju su pročitali svi obrazovani ljudi. O kom klasičnom delu je reč?