NOVOGODIŠNJI SPECIJAL, deo II

2. ISTORIJA

1. Erupcija ovog islandskog vulkana 1783-1784. imala je katastrofalne posledice za celu Evropu. Oslobodilo se oko 14 km³ lave, a otrovna isparenja sumpor-dioksida i fluorovodonične kiseline ubila su 50% stoke i izazvala su glad i smrt oko 25% stanovništva Islanda. Nastale klimatske promene dovele su do kontinentalne gladi, koja je doprinela izbijanju Francuske revolucije. Procenjuje se da je od posledica erupcije stradalo oko 6 miliona ljudi u celom svetu, što je čini najsmrtonosnijom erupcijom u istorijskom vremenu. Kako se zove islandski vulkan ubica?

2. Rođen na današnjem Lezbosu 1478. godine, ostao je upamćen kao jedan od najpoznatijih turskih admirala i pravi pomorski genije, koji je dominirao čitavim Mediteranom poznog Srednjeg veka. Ustanovio je otomansku nadmoć nad Sredozemljem koja je trajala sve do Bitke kod Lepanta 1571. godine, ali su Turci i posle tog poraza, na temeljima njegovog nasleđa, brzo obnovili svoju pomorsku kontrolu. Njegov mauzolej nalazi se danas u Bešiktašu, neposredno pored Istanbulskog mornaričkog muzeja. Kako se zvao čuveni zapovednik flote Osmanskog carstva?

3. Njegov otac bio je britanski admiral koji je igrao ključnu ulogu u restauraciji kralja Čarlsa II posle smrti Olivera Kromvela. On sam bio je nepokajani kveker kome je bilo dozvoljeno da netaknut napusti Englesku jedino zbog dužničkog osećaja monarha prema njegovom ocu. Englesku je napustio 1680-ih godina i kraljevim ukazom postao je najveći privatni zempljoposednik na svetu, sa teritorijom površine preko 120 000 km² na istočnoj obali engleskih kolonija u Americi. Kako se zvao ovaj engleski preduzetnik i jedan od prvaka demokratije i religijskih sloboda na američkom kontinentu?

4. Iako slep, 280. godine p.n.e. održao je čuveni govor pred rimskim Senatom protiv mirovne ponude epirskog kralja Pira, izjavivši da se Rim nikada neće predati. To je prvi zabeleženi politički govor na latinskom jeziku i izvor poznate izreke da je svaki čovek kovač sopstvene sudbine. Ipak, najviše je upamćen po inicijativi za izgradnju jednog od najstarijih i strateški najvažnijih puteva Rimske Republike, koji je spajao Rim sa Brindizijem u Apuliji. O kom infrastrukturnom poduhvatu je reč, čije ostatke je i danas moguće prepoznati?

5. U grčkoj mitologiji je jedan od protogena ili prvorođenih, sin boga tame Ereba i boginje noći Nikte. On je bog svetlosti, vedrog neba i 'gornjeg zraka' koji bogovi udišu, za razliku od smrtnika koji dišu običan vazduh. Ova zona je takođe i Zevsov odbrambeni zid i granica koja odvaja Tartar od ostatka kosmosa. Njegovo ime, zamenjivo i sa oblašću kojom gospodari, najpoznatije nam je kao pojam koji obično koristimo u vezi s radiodifuzijom. Kako se zove ovo božanstvo?

6. Naslov ovog spisa dolazi iz 'Priča Solomonovih' (9:1), a samo delo zamišljeno je uoči Prvog svetskog rata kao učenjački prikaz sedam velikih gradova Srednjeg istoka – Kaira, Smirne, Konstantinopolja,  Bejruta, Alepa, Damaska i Medine. Po izbijanju rata, autor je uništio izvorni rukopis i u skladu sa svojom ratnom ulogom preradio ga u autobiografski izveštaj, zadržavši stari naslov. O kom delu je reč i ko je njegov autor?

7. Upečatljiv primer iz istorije pisma pruža nastanak slogovnog pisma koje je oko 1820. godine u Arkanzasu izmislio jedan Čeroki Indijanac, za pisanje na jeziku svog plemena. To je jedini put u pisanoj istoriji da je pripadnik nepismenog naroda samostalno stvorio efikasan sistem pisanja. Kao jedan od izvora za same znakove, autoru je poslužio engleski bukvar dobijen od nekog učitelja, a Čerokiji su u veoma kratkom razdoblju ostvarili gotovo stoprocentnu pismenost i najzad počeli da štampaju i knjige. Kako se zvao kreativni izumitelj Čeroki alfabeta?

8. Jedan od najubojitijih nemačkih bombardera tokom Drugog svetskog rata 'Junkers Ju 87', poznatiji kao 'štuka', osim razornog dejstva, imao je i psihološki efekat zastrašivanja postizan obrušavajućim zvukom vazdušnih sirena. Po kom biblijskom motivu su se nazivale ove zloslutne sirene?

9. Kao ugledni britanski navigator i kartograf, prvi je oplovio Australiju i dokazao da se radi o kontinentu. Bitno je doprineo omasovljenju imena Australija i presudno je uticao da se ono usvoji kao formalni naziv za kontinent 1804. godine. Po broju statua podignutih u njegovu čast u Australiji, ispred njega se nalazi jedino kraljica Viktorija. Kako se zvao ovaj moreplovac?

10. Ovaj tip gotice dizajniran je za izdavačke potrebe cara Svetog rimskog carstva Maksimilijana I u 16. veku. Ubrzo je potisnuo starije fontove i postao uobičajen za germanofone krajeve i oblasti pod nemačkim uticajem. Uprkos činjenici da su neka od najranijih izdanja 'Mein Kampfa' štampana ovim slogom, Martin Borman je u ime firera 1941. godine cirkularnim pismom obavestio sve javne ustanove o zabrani upotrebe ove varijante  gotice kao Judenlettern ili 'jevrejskog pisma'. Pod kojim 'lomljivim' imenom je poznat ovaj oblik gotičkog alfabeta?