Pripremni set za WQC 2014. (tematska oblast: NAUKA, by Ivan Andonov)

1. Ovaj engleski lekar prvi je dokazao da krv cirkuliše u telu u zatvorenom sistemu – bez izlivanja ili trošenja od strane organa (kako se verovalo u početku). Ironično, prema uvreženoj verziji, umro je od izliva krvi u mozak 1657. godine. Kako se zvao ovaj fiziolog, čiji je rad postavio osnove za transfuziju krvi?

2. Ovo je najveći glodar na svetu, živi u Južnoj Americi, naseljava savane i guste šume i izuzetno je društven – najčešće se viđa u grupama od 10 do 20 jedinki. Kako se zove ova životinja, čije ime potiče iz izumrlog tupi jezika?

3. Kako se zove merna dužinska jedinica van SI-sistema koja iznosi 10^-10 metara i koristi se za izražavanje veličine atoma, dužine hemijske veze i mikroskopskih bioloških struktura?

4. Takođe nazvan „vezuvska erupcija“ zbog karakteristika koje su bile prisutne kod erupcije Vezuva 79. godine pre Hrista, kako se zove tip vulkanske erupcije koji karakterišu kolone gasa i vulkanskog pepela koje se protežu do stratosfere, izbacivanje velike količine plovućca i veoma snažne i kontinuirane erupcije eksplodirajućeg gasa, nazvan po znamenitom Rimljaninu koji je u jednom pismu opisao erupciju Vezuva?

5. Kako se zove grana zoologije koja se bavi proučavanjem vodozemaca i gmizavaca?

6. Ovo je element sa najnižim atomskim brojem (43) kome su svi izotopi radioaktivni. 1937. godine postao je prvi većinom veštački element koji je ikad proizveden, pa odatle i njegovo ime. Kako se zove ovaj prelazni metal srebrnobele boje?

7. Kako je glasio naziv dominantnog ekonomsko-političkog sistema u Evropi XVII i XVIII veka koji je učinio poznatim Adam Smit, prvenstveno ga koristeći kao deo kritike vladajućih poimanja ekonomije i ekonomske politike? Glavno polazište ove doktrine bilo je da je kontrola spoljne trgovine od strane vlade od najvišeg značaja za osiguravanje vojne bezbednosti države.

8. Ova ćelijska organela pomaže transportovanje materija kroz ćeliju. Formira isprepletanu mrežu membransih vezikula, pa polovinu ukupnih membrana unutar ćelije čine njene membrane. Njene podvrste su hrapavi (granularni), koji predstavlja mesto vezivanja ribozoma važnih za sintezu proteina, i glatki (agranularni), glavno mesto na kojem se odvija metabolizam masti. Koja organela je u pitanju?

9. Kako se zove privatni neprofitni univerzitet osnovan u Baltimoru, Merilend 1876. godine, pionir koncepta modernog istraživačkog univerziteta, koji je američka Nacionalna naučna fondacija (NSF) proglasila vodećom institucijom naučnog, medicinskog i inženjerskog ispitivanja i razvoja, sa kojim je na ovaj ili onaj način do sada bilo povezano oko četrdeset nobelovaca?

10. Ovaj gmizavac pojede najviše tri velika obroka godišnje, ali mu je nivo šećera uvek stabilan.

Rezultat istraživanja ove pojave je eksenatid, lek koji se dobija od otrova iz njegove pljuvačke. Ovaj lek deluje kao prirodni hormon i stimuliše ćelije da regulišu višak šećera, ali ostaju neaktivne kad je nivo šećera normalan. Uspeh leka u Americi kod pacijenata obolelih od dijabetesa tipa 2 promovisao je ovu životinju u medicinskog superheroja. Koji gmizavac je u pitanju, inače jedini otrovni gušter u SAD?

11. Mali potkovnjak (Rhinolophus hipposideros) jedna je od najmanjih vrsta šišmiša na svetu i uglavnom naseljava evropsko podneblje. Zanemarivanje ove ugrožene vrste među glavnim je uzrocima jednog od samo dva slučaja u istoriji da je neka lokacija skinuta sa UNESCO Liste svetske baštine. Preko doline koje evropske reke je počela gradnja još uvek nedovršenog mosta Valdšlošen koja je prouzrokovala ovaj nepopularan čin?

12. Kako se zove geometrijski oblik prisutan kod navoja na šrafu i spiralnih stepenica, važan u biologiji jer molekul DNK ima njegov oblik, a i mnogi proteini imaju podstrukture ovog oblika?

13. Jedna novija teorija o tipovima ličnosti, zasnovana na radu Karla Junga, razvrstava ljude u jedan ekstrem u svakoj od četiri dimenzije (društvenost-nedruštvenost, raspoznavanje-intuicija, razumnost-osećajnost i rasuđivanje-percepcija), što daje ukupno 16 mogućih različitih tipova karaktera, od kojih su neki češći od drugih. Test zasnovan na ovoj teoriji danas je široko rasprostranjen u preduzećima. Kako se zove ovaj psihometrijski upitnik, nazvan po prezimenima majke i ćerke koje su ga kreirale?

14. Ovaj matematičar i mašinski inženjer rođen u Parizu 1792. godine prvi je skovao termin „rad“ za proizvod sile i rastojanja. Njegovo ime poneo je efekat koji se odnosi na pojavu zakrivljenja pravolinijske putanje objekta koji se kreće u rotirajućem koordinatnom sistemu, što je vidljivo na primeru skretanja putanje vetra usled rotiranja Zemljine kugle. Kako se zvao ovaj naučnik?

15. Kako se naziva jedinjenje hemijskih elemenata sa kiseonikom u čijem se jonu, za razliku od oksida, atomi kiseonika javljaju sa oksidacionim brojem -1? Najpoznatiji su vodonikov, barijumov (koristi se u pirotehnici) i natrijumov (koristi se za apsorbovanje ugljen-dioksida i regeneraciju kiseonika, npr. u podmornicama).

16. Posmatrano spreda, reklo bi se da ova lobanja hominida otkrivena u Čadu 2001. godine izgleda naprednije od ardipitekusa ili australopitekusa. Ipak, stara 6-7 miliona godina, ona prethodi svim drugim poznatim hominidima i potiče iz vremena pre razdvajanja hominida i šimpanzi. Kako se zove izumrli rod primata kome je pripadala ova jedinka, nazvan po biogeografskoj i ekoklimatskoj zoni tranzicije između pustinje Sahare i sudanskih savana?

17. Ova mačkolika životinja je endemska vrsta na Madagaskaru. Najveći je sisar mesožder na ostrvu, a poredi se sa manjom pumom. Kandže može delimično da uvuče i ima fleksibilne članke koji joj pomažu da se vere po drveću i silazi sa njega sa glavom napred. Jedinstvena je u svojoj familiji po obliku genitalija, koje su slične mačijim ili onim kod hijene. Koja je ovo životinja, inače jedna od najvećih opasnosti za junake crtanog filma „Madagaskar“?

18. Ovaj prelazni metal plavičastobele boje najgušći je hemijski element koji se može naći u prirodi, i to uglavnom u rudama platine. Njegove legure sa platinom, iridijumom i drugim srodnim metalima koriste se za vrhove naliv-pera, električne kontakte i druge svrhe gde su potrebne ekstremna tvrdoća i dugotrajnost. Kako se zove ovaj element, čijim simbolom počinje ime jednog od vodećih svetskih proizvođača sijalica?

19. Kako se zvao hrvatski naučnik koji je 1909. godine prvi uočio i opisao granicu između Zemljine kore i omotača, čovek koji se smatra ocem moderne seizmologije i u čiju se čast zove ova granična oblast?

20. Kojim se imenom, nastalim od grčkih reči „truo“ i „biljka“, nazivaju biljke koje se hrane odbačenim organskim materijama drugih organizama, kao što su opalo lišće ili leševi uginulih životinja, koje za njih imaju neophodne nutritivne sastojke?

21. Nazvana po plemenu koje je naseljavalo drevni Epir, kako se zove kategorija krupnih i stabilno građenih psećih rasa koje su verovatno sve potekle od istoimene izumrle vrste, kojoj između ostalih pripadaju razne vrste doga, mastifa i buldoga, kao i bokser i rotvajler?

22. Proste hemijske formule PbS (olovo-sulfid), ovo je najrasprostranjenija i ekonomski najznačajnija ruda olova. Lako se prepoznaje po svojoj sivoj boji, metalnom sjaju, velikoj gustini i savršenoj kvadratnoj ravni cepanja – lako se lomi na manje kocke. Još su je Vavilonci topili za izradu olovnih vaza, a bila je tražena i u starom Rimu. Kako se zove ovaj prirodni mineral?

23. Kako se zvala Amerikanka, prva i do sada jedina žena koja je dobila Nobelovu nagradu za ekonomiju (2009. godine), i to za „analizu ekonomskog upravljanja, posebno kolektivnim vlasništvom“, pošto je pokazala kako kolektivnim dobrima mogu uspešno upravljati sami ljudi koji ih koriste bez intervencije vlade ili privatnih kompanija?

24. Sa Havajima, Novom Kaledonijom, Galapagosom i Madagaskarom, ovaj arhipelag u Indijskom okeanu predstavlja vrhunac biodiverziteta na zemaljskoj kugli. Na njemu između ostalih prebivaju vrste drveća specifičnog izgleda „krvavo zmajevo drvo“ i „drvo-krastavac“. Kako se zove ovaj arhipelag, koji deli ime sa svojim najvećim ostrvom?

25. Kako se zove smeša voska i lepljivih materija koje pčele sakupljaju sa pupoljaka višegodišnjih biljaka, kojom učvršćuju saće i zatvaraju pukotine, i koja ima dezinfekcionu ulogu voštanih ćelija i celog pčelinjeg staništa?

26. Uz frekvenciju, talasna dužina je osnovna karakteristika svakog talasa. Kod transverzalnih talasa to je dužina između dva susedna vrha talasa (ili dva udubljenja). U međunarodnom SI sistemu, njena merna jedinica je metar. Kojim grčkim slovom se označava talasna dužina?

27. Ovaj engleski botaničar učestvovao je u prvom velikom putovanju Džejmsa Kuka (1768-1771). Njemu se pripisuje da je zapadnom svetu otkrio eukaliptus i akaciju, a jedan rod biljaka nazvan je po njemu. Kako se zvao ovaj prirodnjak, koji je od 1778. godine obavljao funkciju predsednika engleskog Kraljevskog društva čitave 42 godine, po čemu je apsolutni rekorder?

28. Pre nego što nastanu nove telesne ćelije u procezu mitoze, prvo mora doći do replikacije, odnosno udvajanja DNK molekula. Replikacijom DNK molekula dobijaju se udvojeni hromozomi koji se potom ređaju u jednu liniju i razdvajaju, obrazujući tako po dva identična pojedinačna hromozoma. Kako se zove središnja tačka u kojoj se hromozom razdvaja tokom ćelijske deobe?

29. Još je zovu sibirska borovnica i bobica-davilica (chokeberry) zbog osećaja skupljenosti usana pri njenom unošenju. Dospela je u Evropu iz istočnog dela Severne Amerike, gde su je tamošnji Indijanci upotrebljavali kao hranu i lek. Njen plod može biti crven, crn i ljubičast. Kako se zove ova biljka, čiji je plod danas čest sastojak zdravog doručka od žitarica i voća?

30. Kako se zove selo u Švedskoj u čijoj blizini je krajem XVIII veka nađen redak mineral za koji će se ispostaviti da je izvor četiri do tada nepoznata hemijska elementa, koji su svi dobili ime po ovom selu?