U susret WQC 2013., osmi deo

NAUKA

1. Fridrih Kekule, nemački hemičar koji je postavio osnove modernom shvatanju strukture organskih jedinjenja, proslavio se otkrićem strukture benzenovog prstena, čime je prokrčio put boljem razumevanju aromatičnih jedinjenja. U govoru zahvalnosti pred Nemačkim hemijskim društvom 1890. godine ispričao je da je na ideju o prstenolikoj strukturi benzena došao pošto je sanjao zmiju koja jede sopstveni rep. Pod kojim imenom je poznat drevni arhetipski simbol zmije ili zmaja koji proždiru vlastiti rep, zastupljen u brojnim svetskim kulturama i mitologijama?

2. Ovaj izrazito plodni i čuveno ekscentrični mađarski matematičar objavio je više matematičkih radova od bilo kog kolege u istoriji i sa stotinama saradnika radio na problemima iz brojnih oblasti matematike. Zbog ogromnog opusa, njegovi prijatelji smislili su broj, nazvan po njemu, kao vrstu šaljive počasti; on sam ima broj 0, dok njegovi neposredni saradnici (oni s kojima je objavio bar jedan rad) imaju broj 1. Saradnici nosilaca broja 1 imaju broj 2, i tako dalje. Neke procene govore da 90% aktivnih matematičara u svetu ima ovaj broj manji od 8. Kako se zvao čuveni mađarski matematičar i ekscentrik?

3. Nazvana po državi porekla njenih osnivača, ova škola ekonomske misli zalaže se za vrlo ograničenu ulogu države i najmanju moguću meru državnoga intervencionizma u ekonomiji, naročito u području proizvodnje novca. Ona takođe tvrdi da matematički i statistički modeli, zbog velike složenosti ljudskoga ponašanja, nisu pouzdan alat za analizu i proveru ekonomske teorije, te zagovara razvijanje ekonomske teorije na temelju logike, krećući od osnovnih načela ljudskoga delovanja. Među najpoznatijim pobornicima ove škole bili su ekonomista Ludvig Mizes i filozof i dobitnik Nobelove nagarde za ekonomiju Fridrih Hajek. O kojoj ekonomskoj školi je reč?

4. Rođen je na kraju 19. veka u mestu Dobrajniči, u današnjoj Ukrajini, u jevrejskoj porodici koja nije mnogo držala do jevrejske tradicije. Studirao je na Univerzitetu u Beču kod Sigmunda Frojda, a kasnije je radio kao psihijatar u Berlinu i bio član Komunističke partije Nemačke. Tih godina objavio je poznate knjige 'Seksualna revolucija' i 'Masovna psihologija fašizma'. U emigraciji, iznuđenoj dolaskom nacista na vlast, razvija pseudonaučnu teoriju o životnoj energiji – orgonu. Zbog ignorisanja zabrane američkog suda da prekine prodaju akumulatora orgona osuđen je na dve godine zatvora, u kome je i umro 1957. godine. Kako se zvao ovaj kontraverzni austrijski psihoanalitičar?

5. Pošto je italijanski fizičar i matematičar Toričeli već bio otkrio postojanje i dejstvo vazdušnog pritiska, nemački pronalazač Oto Gerike želeo je da to dokaže i očiglednim opitom. Uzeo je dve prazne polulopte, koje su se tačno sklapale da naprave sferu prečnika  od 1 m. Pomoću pumpe je izvukao vazduh iz spojenih polulopti i za svaku poluloptu upregao vučne konje, ali ni oni nisu uspeli da savladaju pritisak vazduha, pa su polulopte ostale spojene. Na ulicama kog nemačkog grada, po kome je ovaj eksperiment i dobio ime, je Gerike praktično demonstrirao dejstvo atmosferskog pritiska?

6. Poznat po svojoj formuli koja povezuje kompleksne brojeve i trigonometriju i po radu iz teorije verovatnoće, ovaj francuski matematičar i prijatelj Isaka Njutna i Edmunda Haleja izabran je 1697. godine za člana Kraljevskog društva u Londonu. Godine 1718. napisao je knjigu iz oblasti verovatnoće pod nazivom 'Doktrina šansi', koja je bila veoma hvaljena od strane kockara. Primetivši u poznijim godinama da svaki dan spava po 15 minuta duže, tačno je izračunao datum sopstvene smrti kao dan u kome će se dodatno vreme spavanja akumulirati na 24 časa, što se i dogodilo 24. novembra 1754. godine. Kako se zvao ovaj francuski matematičar?

7. Četvrti je po veličini prirodni satelit i sa preko 400 vulkana geološki najaktivniji entitet u Sunčevom sistemu. Zbog toga je sama površina ovog objekta znatno drugačija od svih ostalih objekata u Sunčevom sistemu, jer je prekrivena sumpornim naslagama i obavijena sumpor dioksidom. Otkriven 1610. godine u čuvenim Galilejevim osmatranjima, kako se zove Jupiteru najbliži od četiri Galilejeva satelita?

8. Njegovi brojni doprinosi biologiji uključuju zasnivanje ćelijske teorije, otkriće mijelinskog omotača nerava, otkriće pepsina, objašnjenje organske prirode kvasca i uvođenje termina 'metabolizam'. Kako se zvao ovaj ugledni nemački fiziolog po kome je nazvana vrsta konstitutivnih ćelija perifernog nervnog sistema?

9. Najinteresantnija od šest endemskih vrsti palmi na Sejšelskim ostrvima smatra se 'jedinim istinskim primerom ostrvskog gigantizma među sejšelskim cvetnicama i jedinstvenom karakteristikom sejšelske vegetacije'. Tri botanička rekorda vezuju se za ovu vrstu palme: najveći zabeležen voćni plod od 42 kg, najmasivnije zrelo seme od 17,6 kg i najveći ženski cvetovi među svim palmama. Zbog svoje specifičnosti i endemskog karaktera, kokosov plod je dospeo i na zvanični sejšelski pečat, kojim će vam carinik overiti pasoš prilikom ulaska u zemlju. Pod kojim kolokvijalnim imenom francuskog porekla je poznata ova vrsta palmi?

10. Bio je prvi čovek u staroj Grčkoj koji je napravio sunčani časovnik, kartu poznatog sveta i nebeski globus na kome su bili prikazani oblici sazvežđa. Jedan je od prvih ljudi za koje znamo da su izvršili neki naučni opit. Verovatno najpoznatiji po kosmološkom konceptu apejrona, kako se zvao Talesov učenik koji je bio prvi filozof za koga se zna da je zapisivao svoja učenja o prirodi?